In 2012 stond het jaar in het teken van de historische buitenplaats. Dit thema was bedoeld om aandacht te vragen voor het behoud van dit unieke culturele erfgoed.
Een buitenplaats is een monumentaal landhuis, vaak omgeven door bijgebouwen en een prachtige tuin of park. Deze landgoederen werden vooral gebouwd door welgestelde stedelingen die in de zomer wilden ontsnappen aan de ongezonde en drukke steden. In het midden en westen van Nederland, zoals langs de Vecht, ontstonden zo idyllische buitenverblijven. In onze regio waren er minder van dergelijke buitenplaatsen vanwege het ontbreken van grote steden. Toch zijn er enkele kastelen in de omgeving die aan dezelfde kenmerken voldoen, zoals Asten, Croy, Geldrop, Heeze en Eyckenlust.
Kasteel Eyckenlust is onlosmakelijk verbonden met Beek en Donk. Het was eeuwenlang het centrum van de heerlijkheid Beek. Tot 1642 vormden Aarlebeek en Rixtel één heerlijkheid, maar daarna werd Beek zelfstandig. Jan Baptist van Elen was de eerste heer, opgevolgd door Philips Baron van Leefdaal, die bekend stond om zijn historische werk over de Meierij van ’s-Hertogenbosch. Hoewel het kasteel in 1645 nog niet werd genoemd, duikt het in 1664 wel op in geschriften. Een steen met het jaartal 1658 in het kasteel markeert mogelijk het bouwjaar. De familie Van Leefdaal bleef eigenaar tot 1734, waarna baron van Raesfelt de nieuwe heer werd. Later kwam het landgoed in handen van Gerard de Jong, die het in 1745 kocht. Zijn nakomelingen, waaronder Johan de Jong, speelden een belangrijke rol in de lokale geschiedenis, onder meer bij de aanleg van de Zuid-Willemsvaart. In 1924 werd het landgoed ondergebracht in de exploitatiemaatschappij “Boek en Denk” om versnippering te voorkomen.
Het kasteel ligt op een zandige hoogte in het dal van de Aa. Het vijfhoekige kasteeleiland is bereikbaar via een bakstenen poortgebouw. Het hoofdgebouw heeft een L-vormige vleugel met een torentje en een achtkantige spits. Alle gebouwen zijn voorzien van een pleisterlaag. Achter het hoofdgebouw staat een 19e-eeuwse schuur, en bij de poort een tuinmanswoning uit 1870. Buiten de gracht bevindt zich de kasteelboerderij uit 1818. In 1870 onderging het kasteel een ingrijpende renovatie. Het landgoed besloeg ooit zo’n 100 hectare, maar door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart en een afwateringskanaal in 1929 is dit teruggelopen tot 68 hectare. Tegenwoordig zijn de gebouwen, tuin en park van Eyckenlust beschermd als rijksmonument.
Bron: Frans Leenders: “Eyckenlust, kasteel en omgeving”.
